U kobiet w ciąży lub w połogu stosunkowo często dochodzi do operacji ze wskazań nagłych z przyczyn ściśle położniczych, jak udar czy pęknięcie macicy, lub ginekologicznych, jak skręt torbieli jajnika lub pęknięcie ropniaka przydatków. W razie ko­nieczności amputacji nadpochwowej macicy lub całkowitego usunięcia macicy pozostają duże, niespotykane poza ciążą, ob­nażone powierzchnie przyranne w obrębie brzucha, z licznymi uszkodzonymi naczyniami krwionośnymi w miednicy mniejszej, w której ze względu na zmiany ciążowe dochodzi zwykle do znacznego przekrwienia. Stwarza to warunki do krwawień po­operacyjnych i szerzenia się zakażenia, do rozlanego zapalenia otrzewnej włącznie. Długotrwale utrzymujące się porażenie jelit i zapalenie otrzewnej prowadzi do zgonów w około połowie przypadków, pomimo intensywnego leczenia.

Rzadką przyczyną ostrych objawów brzusznych w ciąży jest skręt ciężarnej macicy. Do roku 1956 Nesbitt (wg Piota) zebrał 107 przypadków skrętu macicy z literatury światowej. Zwykle skręt macicy dokonuje się w prawo (80°/o przypadków) o ok. 90°, rzadziej o 180°. Van Pall (wg Piota) w 1940 r. opisał przypadek skręcenia macicy o 540°, co doprowadziło do zgorzeli macicy. Przy­czynami skrętu ciężarnej macicy są jej mięśniaki (w 32°/o przy­padków), wady rozwojowe macicy (w 15%), zrosty w miednicy mniejszej (w 8,5%), guzy jajników (w 7%), nieprawidłowe poło­żenie płodu, wady rozwojowe rdzenia kręgowego i miednicy i inne nie wykryte przyczyny (w 30%). Objawy skrętu ciężarnej macicy są następujące: ból, wstrząs, niedrożność jelit, objawy ze strony układu moczowego, krwawienie z macicy, a w poro­dzie zatrzymanie akcji porodowej. Skręcenie macicy prowadzić może do jej pęknięcia i odklejenia łożyska. Różnicować należy z krwotokiem brzusznym, skrętem guza w miednicy mniejszej, z zapaleniem otrzewnej, udarem łożyskowo-macicznym. Śmier­telność matek wynosi średnio ok. 13%. We wczesnym okresie ciąży (poniżej V miesiąca) nie rejestrowano zgonów, natomiast w końcowym okresie ciąży śmiertelność matek wynosi ok. 18,5%. Przy skręcie macicy o 90?180° śmiertelność wynosi 7?8%, a przy skręcie o 180?360° procent ten wzrasta do 50. Śmier­telność okołoporodowa płodów średnio wynosi ok. 30%, a przy skręceniu powyżej 180° ok. 75%. Jedynym leczeniem jest szyb­ka laparotomia i odkręcenie macicy. W końcowym okresie cią­ży postępowaniem z wyboru przy skręcie macicy jest cięcie cesarskie. W początkowym okresie ciąży należy w czasie ope­racji macicę odkręcić i usunąć przyczynę skrętu macicy, jeżeli oczywiście jest to możliwe.

Ostre objawy brzuszne w ciąży może wywołać także martwica mięśniaka macicy (bóle, wymioty, wzmożone napięcie mięśni brzucha, gorączka), co jest powikłaniem wyjątkowym, poprze­dzonym zwykle obumarciem jaja płodowego. Rozpoznanie ustala się podczas laparotomii wykonanej z powodu ostrych objawów brzusznych.

Ponieważ ostre choroby chirurgiczne w, okresie połogu wystę­pują stosunkowo rzadko, to zarówno chirurdzy, jak i położnicy mają małe doświadczenie w rozpoznawaniu tych chorób w tym okresie. Opóźnienie ustalenia właściwego rozpoznania jest spo­wodowane tym, że: 1) często ostre objawy brzuszne wiąże się z przebytym porodem, 2) stwierdzane skąpe objawy przedmioto­we nie są przekonywające w przeciwieństwie do silnie wyrażo­nych objawów podmiotowych. W okresie 1967?1969 r. w Anglii na 2,5 miliona porodów 2 kobiety zmarły z powodu ostrego za­palenia wyrostka robaczkowego, 2 z powodu ostrego zapalenia trzustki, a 1 z powodu niedrożności jelit (w połogu). Munro w 1975 r. opisał 7 przypadków ostrych chorób chirurgicznych u kobiet w połogu. Autor sugeruje, że jeżeli kobieta w połogu skarży się na bardziej niż umiarkowany ból typu kolki zlokalizo­wany w podbrzuszu, to należy brać pod uwagę możliwość wy­stąpienia którejś z częściej spotykanych ostrych chorób chirur­gicznych brzucha. Wiele objawów tzw. ?ostrego brzucha” w po­łogu jest inaczej wyrażonych lub wręcz w ogóle nie występuje ze względu na wiotkość i rozciągnięcie mięśni przez przebytą ciążę i poród.