Ciąża i towarzyszące jej objawy maskują szereg klasycznych objawów ?ostrego brzucha”. Obawa przed wywołaniem poronienia, przedwczesnego porodu czy uszkodzenia płodu w wyniku zabiegu operacyjnego niejednokrotnie jest przyczyną zbyt długiej obserwacji i opóźnienia decyzji operowania. Zasady rozpoznawania ostrych chorób brzucha powinny być takie same, jak u kobiety nieciężarnej, a nawet wskazania do operacji z powodu niepewnego rozpoznania powinny być jeszcze bardziej rozszerzone. Wykonanie próbnej laparotomii, która potwierdzi rozpoznanie, jest mniejszym złem niż przeoczenie ostrej choroby brzucha, co w konsekwencji doprowadzić może do zejścia śmiertelnego matki i płodu. Przykładem takiego podejścia jest statystyka Saundersa i Miltona. Na 48 482 ciąże wykonano 74 (0,15%) laparotomii próbnych z przyczyn nie związanych z ciążą. W 26 przypadkach nie stwierdzono żadnej patologii brzucha (35%). Najczęstszą patologią brzucha było ostre zapalenie wyrostka robaczkowego i skręt torbieli jajnika. W wyniku operacji w 23% przypadków doszło do śmierci płodu. Samoistne poronienia następowały z powodu zapalenia otrzewnej u ciężarnych z płynem w jamie otrzewnej oraz w operacjach z powodu skrętu jajnika w I trymestrze ciąży. Ryzyko przedwczesnego porodu po próbnym otwarciu jamy brzusznej jest małe pod warunkiem, że nie są wykonywane niepotrzebne rękoczyny chirurgiczne, jak np. usunięcie zdrowego wyrostka robaczkowego. Rozpoznanie przedoperacyjne w materiale autorów (Saunders i Milton) potwierdzone było w czasie operacji w 52,7% przypadków, tzn. że około połowa ciężarnych została zoperowana ?niepotrzebnie”. Wniosek taki jest błędny. Jeżeli położnik razem z chirurgiem podejrzewa ostrą chorobę brzucha, należy wykonać wcześnie próbną laparotomię. Szereg objawów, które mogą występować w ciąży, jak ból i pieczenie w nadbrzuszu, zgaga, wymioty, zaparcie, często maskuje prawdziwy obraz ostrej choroby brzucha. Rozciągnięte przez ciężarną macicę powłoki brzucha oraz mięśnie i ich zmniejszona reaktywność na bodźce z narządów jamy otrzewnej oraz obecność powiększonej macicy znacznie utrudniają badanie przedmiotowe brzucha, zmniejszając wartość diagnostyczną szeregu klasycznych objawów ostrych chorób narządów jamy brzusznej. Zmiany hematologiczne (leukocytoza, przyspieszenie OB, spadek hematokrytu, niedokrwistość), biochemiczne (wysoka aktywność szeregu enzymów we krwi) normalnie występujące w ciąży, utrudniają rozpoznanie ostrej choroby brzucha. Ograniczenie z uwagi na płód, szczególnie we wczesnej ciąży, badań rentgenowskich utrudnia zastosowanie dokładnej diagnostyki radiologicznej.
Wyżej wymienione czynniki, utrudniające rozpoznanie ostrej choroby któregoś z narządów jamy brzusznej, jak również wykonanie zabiegu operacyjnego chirurgicznego u ciężarnej, decydują o konieczności szybkiej i rzeczowej dyskusji i współpracy pomiędzy doświadczonym położnikiem i biegłym chirurgiem. Nie jest przesadą dla tego, kto wykonywał operację chociażby z powodu ostrego zapalenia wyrostka robaczkowego w zaawansowanej ciąży, że zabieg operacyjny musi być wykonywany przez zespół chirurgiczno-położniczy. Niekiedy dla ratowania życia matki należy podjąć decyzję opróżnienia jamy macicy. Wkracza się wtedy już nie tylko w zagadnienia czysto techniczno-chirurgiczne, ale również wyłaniają się problemy natury etyczno-moralnej. Dlatego też konsultację i decyzję w sprawie rozpoznania i leczenia chirurgicznego kobiety w czasie ciąży, porodu lub połogu należy powierzyć kwalifikowanym i doświadczonym specjalistom w zakresie położnictwa i chirurgii. Na zakończenie tych wstępnych, ogólnych uwag chciałbym podkreślić, że dla ratowania zdrowia i życia matki w przypadku podejrzenia o ostrą chorobę narządów jamy brzusznej, polecałbym zawsze próbne otwarcie brzucha.
Ostre choroby brzucha mogą obejmować: 1) zapalenie któregoś z narządów jamy brzusznej połączone z jego przedziurawieniem lub bez, 2) niedrożność narządu jamistego, 3) ostre krwawienie do światła narządów jamistych lub do wolnej jamy otrzewnej, 4) ostre choroby z powodu urazu tępego lub przenikającego, 5) martwicę narządową z powodu zaburzeń krążenia tętniczego lub żylnego (zatory, zakrzepy) oraz 6) ostre choroby bezpośrednio związane z narządem rodnym, jak skręt torbieli jajnika w ciąży, martwica mięśniaka macicy, skręt macicy ciężarnej, pęknięcie macicy ciężarnej, przedziurawienie macicy przy próbie usunięcia ciąży, co może doprowadzić do zejścia śmiertelnego z powodu krwotoku, posocznicy lub zapalenia otrzewnej. O przebytym przerwaniu ciąży lub zabiegach mających na celu przerwanie ciąży należy zawsze pamiętać, badając ciężarną lub położnicę z ostrymi objawami brzusznymi. Istnieją ostre choroby brzucha, w których czas rozpoczęcia leczenia może mieć podstawowe znaczenie dla uratowania życia chorej. Operację należy wykonać natychmiast przy masywnym krwotoku z pękniętego tętniaka aorty lub dużych naczyń w obrębie jamy brzusznej, z pękniętej śledziony oraz w przypadku pęknięcia macicy. Na kilkugodzinne opóźnienie można pozwolić sobie jedynie w przypadku przedziurawienia wrzodu żołądka i dwunastnicy, ostrego zapalenia wyrostka robaczkowego, żółciowego zapalenia otrzewnej i niedrożności jelit.
Przy rozpoznawaniu ostrych chorób brzucha w ciąży należy uwzględnić następujące zasady: 1) wnikliwe i szczegółowe zebranie wywiadu chorobowego od ciężarnej i najbliższej rodziny odnośnie do aktualnych dolegliwości, przebytych chorób i operacji oraz rozwoju aktualnej ciąży. W wywiadzie należy uwzględnić wszystko, co może mieć znaczenie dla patologii narządowej, dane dotyczące diety, używek, stosowania antykoncepcji przed ciążą, 2) dokładne zbadanie ciężarnej, rodzącej lub położnicy, obejmujące wszystkie dostępne układy i narządy ciała, łącznie z badaniem neurologicznym, 3) ocena położnicza ciąży, porodu lub stanu narządu rodnego w połogu, 4) wykonanie podstawowych i w razie konieczności bardziej szczegółowych badań laboratoryjno-biochemicznych, 5) wykonanie podstawowych, jedynie koniecznych badań rentgenowskich, które mogą być stosowane w zupełnie wyjątkowych przypadkach.
Należy wykonywać tylko te badania diagnostyczne, które rzeczywiście coś wniosą, a co najważniejsze, nie opóźnią ustalenia rozpoznania i podjęcia .właściwego leczenia. Nie badania są najważniejsze, ale zdrowie i życie matki i płodu. Należy przy tym kierować się doświadczeniem klinicznym i zdrowym rozsądkiem. Żadne badanie nie zastąpi lekarskiego myślenia w szerokim tego słowa znaczeniu. Wyżej wymienione ogólnie znane zasady postępowania mają jeden zasadniczy cel: wczesne i trafne rozpoznanie ostrej choroby brzucha i podjęcie właściwego leczenia.